302. Trattato di alleanza fra Gortyna, Hierapytna e Priansos
Tipologia documentaria: trattato
Supporto: stele
Datazione: 205-200 a.C. ca.
Provenienza: Gortyna?
Collocazione attuale: Museo archeologico di Venezia (n. inv. 244)
Edd. SGDI 5024; IC IV 174 ➚PHI; Chaniotis, Verträge 27 ➚PHI.
Cf. Deiters 1904, pp. 27-50; Bultrighini 1993, p. 66; Van Effenterre – Van Effenterre 1994; Chaniotis, Verträge 24a; Ager 1996, App. 6; Guizzi 2001; Kritzas 2003; Bile 2008, pp. 262-263.
A. [θεὸς ἀγαθ]ός· [- - -]
[σ]υ̣μμένο̣ν̣[τ]α̣ς ἐ̣ν̣ τ̣[ᾶ]ι κο̣[ινᾶι στάλαι, Γόρτυνι μὲν ἐπὶ τῶν σὺν - - -άνδρωι τῶι - - -ω-]
ν̣ύμω, ἐν δ’ Ἱεραπύτναι ἐπ[ὶ τᾶς Ἀρχήιας τῶν σὺν - - - τῶι Μέντο-]
ρος κορμιόντων, ἐν Πριανσι[οῖ δὲ ἐπὶ τῶν . . σικαρτιδᾶν κορμιόντων]
5[τ]ῶν σὺν Αἰσίμωι τῶι Ἅβρα[κος. τάδε συνέθεντο οἱ Γορτύνιοι κὠι Ἱερα-]
[π]ύτνιοι τοῖς Πριανσιεῦσιν κ[αὶ οἱ Πριανσιέες τοῖς Γορτυνίοις καὶ το-]
[ῖ]ς Ἱεραπυτνίοις· συμμαχη[σῆν τὸνς Πριανσιέας τὸν ἅπαντα χρόνον ἁπ-]
λ̣όως καὶ ἀδόλως καὶ ἑψ[ῆθθαι τοῖς Γορτυνίοις καὶ τοῖς Ἱεραπυτνί-]
[ο]ις καὶ πολέμω καὶ ἱρήνας ὁπ[υῖ κα παρακαλίωντι αὐτοί, πολεμίοντας ἀ-]
10[πὸ] χ̣ώ̣ρ̣ας ὧι κα καὶ ὁ Γορτύν[ιος κὠ Ἱεραπύτνιος. πορτὶ δὲ τὸνς Γορτυνίο-]
[ν]ς καὶ τὸνς Ἱαραπυτνίονς̣ [μήτε - - - μήτε]
[π]οτὲ ἄλ[λοι]ς ἐπιτραψῆν, κ[ατά τ’ αὐτὰ δὲ καὶ οἱ Γορτύνιοι κὠι Ἱεραπύτ-]
[ν]ιοι πορτὶ τὸνς Πριανσιέα[ς μήτε - - - μήτε ποτὲ ἄλλοις]
ἐπιτραψῆν· αἰ δέ τίς κα ἀ[ποτάμνηται χώρας τᾶς Πριανσιέων, βοα-]
15θησίοντι οἵ τε Γορτύνιοι κὠι [Ἱεραπύτνιοι τοῖς Πριανσιεῦσιν παντὶ σθένε-]
[ι] ἀπροφασίστως καὶ κατὰ [γᾶν καὶ κατὰ θάλαθθαν. ὅροι τᾶς Πριανσί-]
[α]ς̣· ἀπὸ θαλάθθας ἐς Πορω[- - -]
[ . . ]κωνος δηράδα καὶ κατὰ τ[- - -]
[ . ]υ̣λιειον ἐς τὰν δηράδα κἠς Κ . [- - - τ-]
20ὸ Ταντάλιον ἇι οἱ ὦροί ἐντι ε[- - - κα-]
τὰ τὸν ῥόον ἐς τὸν Μιξαυ[- - -]
ἇ̣ι οἱ ὦροι κίαται κα[ὶ] ἐς κεφα[λα - - - Ττηνὸ-]
[ς] τῶ Βιδάταω κ’ ἐς τὰνς Ἀντρι[- - -]
[ἐς] τὰν βωΐαν Ὀπυκόππαν καὶ κ[- - -]
25[ . . ]δαιεαχαι ὁ ποταμὸς ὁ Πανδ[- - -]
[ . . ] καὶ ποταμὸν τὸν Τηλεφίλα[ν - - - καὶ ποτα-]
[μ]ὸ̣ν τὸν Φαρανγίταν κἠς τ[- - -]
[ . ] ἐς τὸνς φοίνικανς τὸν[ς - - -]
[ . ]Χ̣Α . μακρος ἐς τὰν ὁδὸν τὰ[ν - - -]
30[τᾶ]ς περικάτω χώρας. τὰν Ἱαρ[απυτνίων χώραν - - - ἀπὸ θα-]
[λά]σσας ἂμ ποταμὸν Ἀγκαία[ν - - -]
[τὰ]ν Βιαννίαν. τὰν δὲ χώραν τ̣[- - -]
[ . . ] τῶν Πριανσιέων ἐξέστω . [- - -]
[ὥσ]π̣ε̣ρ̣ κ̣α̣ὶ̣ ἐ̣ς̣ τ̣ὰ̣ν̣ ἰδίαν πόλιν τε[- - - ἐξαγωγὰν δ’ ἦμεν τῶι τε Γορτυνί-]
35[ω]ι καὶ̣ τ̣ῶ̣ι̣ Ἱα[ρ]απυτνίωι καὶ Π[ριανσιεῖ - - - κατὰ γᾶν]
[μὲ]ν̣ ἀτε̣λ̣ε̣ί̣, κ̣α̣τ̣ὰ̣ θ̣ά̣λαθθαν δὲ [καταβάλλονσι τέλη κατὰ τὸς νόμος]
[τὸς ἑκατέρωθι κει]μένος· θύ[εν δὲ - - -]
[ . ]ΟΙΒ[- - -] κ̣α̣ὶ̣ θ̣ί̣ασον συν[- - - ἐς τὰ]
[Π]ύθια̣ σ̣[υν]έ̣ρ̣πεν θίασον [- - -]
40[ . ]ττεθ̣θω κ̣α̣ὶ̣ κ̣οιν̣ενότω ν[- - -]
[κ]όρμον ἑκατέρ̣ω̣θ̣ι̣ τ̣ὰ̣ ἐ̣ν̣ τᾶι στ[άλαι τᾶιδε γεγραμμένα - - -]
[τὸ]ς τούτων δ̣ρ̣ο̣μ̣[ . . . ] ὁ ἐν τῶ[ι - - -]
[ . . ]Λ̣ΟΣΘ̣ΙΟ[- - -]ΑΙ̣[- - - δέ]
[κα] μὴ κατ[- - -]
45[- - -]Τ[ . 4 . ]ΕΠΕ[- - -]
[ - - - - - - - - - - ]
[- - -] . . ΤΩ . 5 . [ . . . ] τῶ ἀδικ̣[- - -]
[ . . ]κλαρωντων[ . 4 . ]πων . [- - -]
[. κ]υρία ἔστω, τ̣ὸ̣ δὲ συνκυρ̣[- - -]
[ . . ]ι τὸ ἐπικριτήριον ἐν ἁμέραις̣ [- - - τὸ]
50[ἐ]π̣ικριτήριον ἐν ἁμέραις πεν̣[τ - - -]
[ . . ] κα μὴ ἰθθοντι ἢ ἰθθάντες α[- - -]
[ . ] τ̣αδδ’ ἀπογρόφονσι̣ τὰν δικ̣[- - -]
[ . ]εν κατὰ τὸ διάγραμμα τῶν Κ̣[ρηταιέων - - -]
[δι]αγράμματος ἐξ ἡμίνας οδ[- - -]
55[ . ]ν ἐχέτω τὸ ἡμάτιον ἀμφανῶ κ̣[ὠ Γορτύνιος κὠ Ἱεραπύτνιος Πριανσιοῖ κὠ]
[Π]ριανσιεὺς Γόρτυνι. ὅρκος Π[ριανσιέων Γορτυνίοις καὶ Ἱεραπυτνίοις]·
[ὀμ]νύω τὰν Ἰστίαν καὶ Ττῆνα [Βιδάταν καὶ Ττῆνα Μοννίτιον καὶ Ττῆνα]
[Σκ]ύλιον καὶ Ττῆνα Ὀράτριον κ̣[αὶ Ἥραν καὶ Ἀθαναίαν Πολιάδα καὶ Ἀθα-]
[ν]αίαν Ὠλερίαν καὶ Ἀπόλλων̣[α Πύθιον καὶ Λατὼ κ’ Ἄρτεμιν κ’ Ἄρεα καὶ Ἀ-]
60[φρο]δίταν καὶ Ἑρμᾶν Δακύτιο̣[ν καὶ Κωρῆτας καὶ Νύμφανς καὶ Ἐλεύ-]
[θυι]αν Βινατίαν καὶ θιὸς πάντ̣[ας καὶ πάνσας· - - -]
[ . . τὸν ἅ]π̣α̣ν̣τ̣α̣ χρόνον ἁπλό[ως κ’ ἀδόλως καὶ συμμαχησῆν τοῖς Γορτυ-]
B. [νίοις καὶ τοῖς Ἱαρπυτνίοις ἁπλόως] κ’ ἀ[δόλ]ως̣ καὶ ἑψῆθθαι τοῖς
[Γορτυνίοις καὶ τοῖς Ἱαραπυτνίοις καὶ] πολέμω κ̣α̣ὶ ἱρήνας ὁπυῖ κα
65[παρακαλίωντι αὐτοί, πολεμίοντας] ἀπὸ χώρας ὧι κα κὠ Γορτύν̣[ι-]
[ος καὶ ὁ Ἱαραπύτνιος καὶ πάντα τ’ ἄλ]λα καθεξ̣ῆν τὰ ἐν τᾶι σ[υν-]
[θήκαι τᾶιδε γεγραμμένα. ταῦτα δὲ εἰ] μὲν εὐο̣ρ̣κ̣ί̣ο̣ιμεν, ἱλέος̣ ἦμ[εν]
[ἁμῖν τὸς θιὸς πάντας καὶ πάνσας τὸς ὠμό]σαμεν· εἰ δ’ ἐπιορκίοιμεν, μή[τε]
[ἁμῖν γᾶν μήτε δένδρεα καρπὸς φέρεν μ]ή̣τε γυναῖκας τίκτεν κατὰ φ̣[ύ-]
70[σιν τῶι τε πολέμωι νικε͂σθαι καὶ κα]κίστωι ὀλέθρωι ἐξόλλυσ[θαι]
[αὐτοί τε καὶ - - - οἱ δὲ θεοὶ - - -] τ̣ε χἴλεοι ἁμῖν εἶεν. ὅ̣[ρ]κ̣ος Γ[ορ-]
[τυνίων καὶ Ἱαραπυτνίων τοῖς Πριανσιεῦσιν]· ὀμνύω τὰν Ἰστίαν καὶ Τ[τῆ-]
[να Βιδάταν καὶ Ττῆνα Μοννίτιον καὶ Τ]τ̣ῆνα Σκύλιον καὶ Ττῆνα̣ [Ὀρά-]
[τριον καὶ Ἥραν καὶ Ἀθαναίαν Πολιάδα] κ̣α̣ὶ Ἀθ̣αναίαν Ὠλερίαν κα̣[ὶ Ἀ-]
75[πόλλωνα Πύθιον καὶ Λατὼ κ’ Ἄρτεμιν κ’ Ἄρε]α κ’ Ἀφροδίταν καὶ Ἑρμᾶν Δα̣[κύ-]
[τιον καὶ Κωρῆτας καὶ Νύμφανς καὶ Ἐλεύ]θυιαν Βινατίαν καὶ θιὸς [πάντας]
[καὶ πάνσας· εὐνοησῆν τοῖς Πριανσιεῦσι]ν̣ τὸ̣ν̣ ἅ̣π̣αντα χρόνον [ἁπλόως]
[κ’ ἀδόλως - - -]ντο οὔτ’ αὐτοὶ ἀφαιλ[ησόμεθα]
[οὔτ’ ἄλλοις ἐπιτραψῶμεν, αἰ δέ κα ἄλλος τις] ἀφαιλῆται ἢ πολεμ[ήσηι τοῖς]
80[Πριανσιεῦσιν, βοαθησίοντι οἵ τε Γορτύνι]ο̣ι καὶ οἱ Ἱαραπύτνιοι τ[οῖς]
[Πριανσιεῦσιν κατὰ τὸ δυνατόν, καὶ πάντα τ’] ἄ̣λλα καθεξῆν τὰ ἐν [τᾶι]
[συνθήκαι τᾶιδε γεγραμμένα - - - ἱλέ]ονς ἦμεν τὸς τα . [- - -]
[- - - εἰ δ’ ἐπιορκίοιμεν, μήτε ἁμῖν] γᾶν μήτε δέν[δρεα καρ-]
[πὸς φέρεν μήτε γυναῖκας τίκτεν κατὰ φύσιν] τῶι τε πο̣[λέμωι]
85[νικε͂σθαι καὶ κακίστωι ὀλέθρωι ἐξόλλυσθαι α]ὐτοί [τε καὶ - - -]
[- - - οἱ δὲ θεοὶ - - - τε χἴλεοι ἁμῖν εἶε]ν̣ δ[- - -]
[ - - - - - - - - - - ]
2: [σὺν - - -άνδρωι] Kritzas; [σὺν - - -] IC.
3: [τᾶς Ἀρχήιας] Kritzas; [τῶν - - -] IC.
3-4: [Μέντο]ρος Kritzas; [- - -]δ̣ος IC.
4: [ . . σικαρτιδᾶν] Kritzas; [- - -] IC.
5: Ἅβρα[κος] Kritzas; Ἁβρα[γόρα] IC.
L’iscrizione, il cui luogo di rinvenimento è ignoto, conserva una delle due copie del trattato fra Gortyna, Hierapytna e Priansos, documentato anche da SEG 53.942. Sebbene la presente copia sia stata inizialmente considerata di Gortyna, l’effettivo rinvenimento nella città di SEG 53.942 porterebbe a ritenere che sia piuttosto quella la sua copia e che questa sia invece la versione di Hierapytna o Priansos.
Il testo, distribuito sulle due facce di una stele, conserva alle linee 2-5 parte delle formule di datazione delle tre città interessate, in cui sono commemorati i cosmi eponimi di Gortyna, Hierapytna e Priansos; dei tre l’unico nome ad essersi conservato è quello del magistrato di quest’ultima, Aisimos figlio di Habrax della tribù dei -sikartidai (?), integrato in parte sulla base della copia SEG 53.942 (grazie a cui è possibile restituire anche il nome della tribù Archeia per il cosmo di Hierapytna).
Le clausole relative alla stipulazione dell’alleanza, alle linee 5-16, mostrano Gortyna e Hierapytna come poleis già unite fra di loro e che decidono assieme di allearsi a Priansos. All’impegno di reciproco aiuto militare segue la definizione dei confini fra Gortyna e Priansos e quest’ultima e Hierapytna (ll. 16-33), che interessa anche il territorio della città di Biannos (l. 32). Fra le contraenti del trattato, inoltre, è prevista la possibilità di esportazione esente da tasse via terra, mentre secondo una tassazione conforme alle leggi di ciascuna via mare (ll. 33-37).
La sezione alle linee 37-42, piuttosto frammentaria, prescrive il compimento di sacrifici e l’invio di un tiaso da ogni città verso le alleate in occasione di certe festività, che in almeno una delle tre poleis sono i Pythia (noti anche ad Axos; cf. SEG 23.566); il passo prevede inoltre che ciascun cosmo legga (?) quanto iscritto nella stele e sembra implicare la presenza o invio di cittadini adulti o l’organizzazione di corse (l. 42, δρομ-, verosimilmente integrabile come accusativo plurale di dromeis o dromoi). La definizione dei momenti di incontro fra rappresentanti delle città alleate pare ripresa alle linee 55-56, che prescrivono un particolare abbigliamento che deve essere tenuto dai cosmi verosimilmente in occasione delle loro visite presso le altre poleis.
Alle linee 47-56 il trattato si occupa della regolazione di questioni giudiziarie che interessano le tre città; alcuni dei termini impiegati, tuttavia, sembrano implicare il coinvolgimento del koinon cretese, molto probabilmente menzionato alla linea 53. Connessi al koinon paiono infatti sia l’ἐπικριτήριον, una corte d’appello a cui ricorrere entro un numero precisato di giorni (ll. 49-50; il termine occorre anche nel trattato fra Hierapytna e Priansos IC III 3 4), che il διάγραμμα, una sorta di codice procedurale attestato più volte come proprio del koinon (ll. 52-54; cf. IC I 16 1, IC III 3 4, IC IV 197, Mylasa 443; il termine compare anche in IC III 4 9, IC I 17 2 e forse in IC IV 184; cf. Chaniotis 1999a).
Le ultime linee del documento, infine, conservano il giuramento di Priansos e quello congiunto di Gortyna e Hierapytna (ll. 56-86), dove fra le numerose figure divine invocate compaiono Hestia e più divinità connesse a culti locali quali Athanaia Oleria (Oleros), Eleuthyia Binatia (Inatos) e forse Zeus Bidatas (monte Ida).
Elementi istituzionali o altri termini rilevanti: diagramma, epikriterion, festività Pythia, hestia, horos, koinon cretese (?), kosmos, nomos (?), polis, syntheka, thiasos, tribù (Archeia?, -sikartidai?).